در صورتیکه یک شهروند شناخت کافی از رویههای خبری و هندسه جریانسازی رسانهای نداشته باشد در سیلان این هجمهها و اغراض سیاسی غرق شده و بازیچه گروههای سیاسی و دسیسهگریهای افراد یاغی میشود.
مبنای کار جریانهای سیاسی با یاری رسانهها به عنوان واسط، ارائه دهنده و تقویت کننده مقاصد سیاسی، مدیریت رفتار جمعی (Collective Behavior) است. رفتار جمعی منهای تامل، ادراک، آگاهی، عقلانیت و خردورزی میتواند مستمسک عدهای از افراد مغرض شده و در قالب انواع بلواها اعم از آشوبها و شورشها درآید. آری، رسانهها چنین خاصیت و قابلیت گستردهای دارند که رفتارهای جمعی را شکل داده و مدیریت کنند. تنها راهکار، کسب آگاهی، معرفت و بصیرت در مواجهه با انواع پیامهای مجهول و مجعول است که نشانی غلط به مخاطبان و کاربران میدهند.
در عصر اطلاعات و دنیای دیجیتال باید کنشگری هوشمندانه داشت. یک مخاطب یا کاربر رسانهها در مقابل دریافت پیام از منابع و کانالهای اطلاعرسان لازم است قدرت شناسایی، تشخیص، فهم و ادراک داشته باشد تا بداند این پیام حاوی چه مقاصدی است و چه کسانی به طراحی آن پرداختهاند و چه اهدافی را دنبال میکنند. باید دانست که پیامهای ارسال شده چه چیزی از مخاطبان و کاربران خود میخواهند و چرا چنین خواستهای دارند. در غیر این صورت آن مخاطب و کاربری که در مواجهه با پیامها منفعل است اسیر دستورات چنین منابع و کانالها میشود که او را مجاب به اعمال رفتارهای غیرسازنده و حتی خشونتگرا میکنند. در این حالت مخاطب تبدیل به پیادهنظام جریان تخریبگر شده است.
یکی از ویژگیهای رفتار جمعی، خود انگیختگی است. وقتی عدهای از افراد گرد هم میآیند در اثر دریافت سیگنالهای جمعی، احساسات در قالب هیجانهای توفنده بروز کرده و میزان تفکر و تامل فروکش میکند مگر آنکه فرد توجه و تمرکز خود را مبتنی بر شناخت و ادراک حفظ کند. اگر بصیرت سیاسی و سواد رسانهای وجود نداشه باشد، رفتارهای فردی و جمعی متاثر از هندسه قدرت و مدیریت افکار آثار و تبعات اجتماعی و سیاسی زیانباری بر جای میگذارد.
در این روزها شاهد هستیم که کانالهای پیامرسان، صفحات شبکههای اجتماعی و شبکههای رادیویی و تلویزیونی ماهوارهای با متمرکز شدن بر روی مشکلات مردمی و برخی کاستیهای معیشتی و اقتصادی و بهره گیری از اختلافهای حزبی و جناحی میان گروههای سیاسی همچون رخنه بهره برده و آن را در جریان مدیریت خبری خود وارد کرده و با جهتدهی به افکار عمومی و سپس ایجاد رفتار جمعی، آن را به صحن جامعه کشاندهاند. اینان طی ماههای گذشته با بسترسازی و ارائه پیامهای مهندسی شده، نارضایتی را تقویت کرده و امروز در صحنه عمل لشگری از افراد را به میدان آورده و در عمل ایشان را به خشونت، مبارزه و طغیان ترغیب و تشویق میکنند.
گروههای خرابکار که درون جریانهای سیاسی اپوزیسیون و با حمایت و پشتیبانی دول معاند شکل میگیرند پس از طراحی نقشه خود از رسانههایی که در خدمتشان است برای ایجاد موج و اثرگذاری بر افکار عمومی بهره برده و با ایجاد شور و هیجان و فراگیر کردن آن در صحنه اجتماعی و بروز اعمال و رفتارهای جمعی، به مدد این اجتماعات آمده و با اجیر کردن افرادی برای هدایت جریان آشوب برای شعلهور شدن خشونت و عمقبخشی و گسترده کردن آن با ارائه تجهیرات تخریبی و سلاح تحقق نقشه را خود را پی میگیرند.
هیچگاه مبارزه منجر به خشونت، هتک و هدم دیگران راهکار درستی برای پیگیری کردن مطالبات عمومی نیست. در جوامع جدید مبتنی بر گفتوگو و درک متقابل بر اساس کنشهای هوشمندانه – و نه رفتارهای کور و خردگریزانه – طرح و پیگیری مطالبات امکانپذیر است. امروز به جای آشوب و شورش با ایجاد کمپینهای اجتماعی و طرح مطالبات میتوان از صفر تا صد خواستههای مردمی را دنبال کرد و این یعنی بهرهمندی از ظرفیتهای گستردهای که سواد رسانهای پیش روی ما میگشاید.
مردم، مسئولان و فعالان سیاسی لازم است در طرح دیدگاههای خود نتایج و فرجام آن را مدنظر قرار بدهند و در تحلیل و نقد اجتماعی و سیاسی آگاه و هوشمند باشند، و بیمحابا رفتار نکنند و سخن از هر چیز را در هر جا به میان نیاورند. طرح مسائل بدون همهجانبهنگری میتواند منجر به سوء برداشت شده یا سببساز اقدامهای نامطلوب شود و تبعات وپیامدهای ناخواسته را دامن بزند. تحلیل و نقد در رسانه اصول و منطق خاص خود را دارد. تریبونهای امروز روزنامهنگاران و فعالان سیاسی مکمل هویت شغلی و اجتماعی ایشان است و طرح دیدگاهها و نظرات هر شخصیت سیاسی محل رجوع افراد بسیاری است که مورد سند و مرجعیت قرار میگیرد. شناخت فضای ارتباطی و چارچوبهای مناسب تولید و ارائه پیام تجهیز شدن به دانش و سواد رسانهای را برای مسئولان و فعالان سیاسی و اجتماعی برجسته میکند.
برای ایجاد یک جامعه خوب لازم است شهروندانی خوب باشیم. ایجاد جامعه خوب (Good Society) مورد توجه جوامع توسعه یافته و یا در مسیر توسعه است. این خوب بودن یعنی بیداری، آگاهی، مشارکت و همکاری برای ساخت جامعهای که میخواهیم در تمامی جنبههای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خوب باشد و در آن احساس امنیت، آرامش و رفاه داشته باشیم. در چنین جامعهای شهروندان کنشگر هستند و با دانش، معرفت و سواد همراه با انسجام و همبستگی جامعه مطلوب خود را میسازند و اسیر جریانهای سیاسی مغرض نشده و اجازه نمیدهند قدرتها و دول معاند و افراد فرصتطلب آنان را بازیچه مقاصد و اهداف شوم خود قرار دهند.
*مشاور عالی وعضوهیئت امنای انجمن سواد رسانهای ایران
